Alaca’nın Etimolojisi

1. Etimolojik Köken: Alaca kelimesi, Türkçe’nin en eski dönemlerinden itibaren kullanılmakta olan bir sözcüktür. Uygur-Göktürk Yazıtları, Kutadgu Bilig ve Divanü Lügati’t-Türk gibi önemli eserlerde ‘ala’, ‘alak’ ve ‘alaca’ kelimeleri sıkça geçmektedir. Bu kelimeler, renk, desen, don ve yer adlarının tanımlanmasında kullanılmıştır. ‘Alaca’, çok renkli, desenli ve karışık görünüme sahip anlamlarını taşır.
2. Tarihsel Bağlam: Tarihsel kaynaklar, ‘Alaca’ kelimesinin Hunlara bağlı bir Türk kavmini tanımlamak için kullanıldığını göstermektedir. Bu kavim, Baykal Gölü’nün güneyinde yaşamış ve Çin kaynaklarında ‘Bo-ma’ (alacalı at) adıyla anılmıştır. Ayrıca bu kavme bazen ‘O-la-cı’ adı verilmiştir. Bu ismin Türkçe ‘alaca’ kelimesinin Çince yazılışı olabileceği düşünülmektedir. Göçebe bir yaşam süren Alaca kavmi, yüksek ve karlı bölgelerde at besleyerek kımız içmiş, kendilerine özgü kültürleriyle dikkat çekmiştir. Bazı yer adlarının, örneğin Holanşan ve Alaşan’ın, bu topluluktan miras kaldığı öne sürülmektedir.
3. Coğrafi Konum: Alacalar, Orta Asya’da göçebe hayat süren bir Türk topluluğu olarak bilinmektedir. Günümüzde bu kavmin izleri Kırgızistan sınırları içindeki Altay Dağları eteklerinde sürdürülmektedir.
4. Kumaş Kültürü ve Ticaret: Alaca kelimesi, tarihsel süreçte tekstil ürünlerini tanımlamak için de kullanılmıştır. 13. yüzyıldan itibaren Hindistan, İran ve Osmanlı topraklarında ipek ve pamuk karışımı kumaşlar ‘alaca’ adıyla anılmıştır. Osmanlı dönemine ait gümrük ve tereke defterlerinde birçok alaca türü bulunmuştur. Bu türler arasında Mısır alacası, Şam alacası, Yezdî alaca, Hindî alaca gibi kumaşlar yer alır. Alaca kumaşlar, giysi, döşeme, perde, minder ve kilim gibi birçok kullanım alanına sahiptir.
   Evliya Çelebi, Tire, Şam ve Hint alacalarının ünlü olduğunu belirtmiştir. İstanbul’da alaca satıcıları loncalar halinde örgütlenmiştir. Bu kumaşlar, ucuz ve pratik kullanımlarıyla geniş bir tüketim alanına yayılmıştır. Alaca, ipek-pamuk karışımı özel tekniklerle dokunmuş ve desenleri dokuma öncesinde boyanmış ipliklerle oluşturulmuştur.

5. Yer Adları: Türkiye sınırları içinde birçok yerleşim yeri Alaca adını taşımaktadır. Bunlar arasında Çorum’daki Alaca ilçesi, Erzurum’daki Alaca, Alacahan (Sivas), Alacahöyük (Çorum-Alaca’nın bir beldesi), Alacami (Afyonkarahisar) gibi yerleşimler bulunmaktadır.
6. Alaca İlçesi’nin Tarihi: Alaca, Çorum-Yozgat yolu üzerinde yer alan şirin bir ilçedir. Osmanlı kayıtlarında önce Hüseyinova ve Hüseyinabad olarak anılmış, 1919 yılında ilçe statüsü kazanarak Alaca adını almıştır. 1920 yılında belediye teşkilatı kurulmuştur. 14. yüzyıla ait belgelerde Hüseyinova adı geçmekle birlikte, zamanla yerel ad olarak Alaca resmiyet kazanmıştır. 1932 yılı itibarıyla Alaca adı kesinleşmiştir.

Sonuç

Alaca kelimesi, hem etimolojik hem de kültürel açıdan Türk tarihinin derin köklerine dayanmaktadır. Göçebe Türk kavimlerinden tekstil sanayisine, yer adlarından sosyal yapıların adlandırılmasına kadar geniş bir alanda kendine yer bulmuştur. Bugün hala tarihsel, kültürel ve coğrafi anlamlarını koruyan Alaca, Türk milletinin zengin mirasının önemli bir parçası olarak varlığını sürdürmektedir.